Een voedselsysteembenadering leidt tot meer voedselzekerheid

Een voedselsysteem is het geheel van factoren dat van belang is voor voedselzekerheid

Om voedselzekerheid wereldwijd te kunnen waarborgen, is een aanpak nodig die rekening houdt met alle belangrijke invloeden die daarbij een rol kunnen spelen. Door te focussen op het voedselsysteem als geheel, kunnen problemen efficiënter aangepakt worden.

Een benadering vanuit het voedselsysteem kijkt naar effecten voor mens, aarde en economie

Bij een voedselsysteembenadering wordt bij het zoeken van een oplossing voor een probleem gekeken naar de gehele keten. Daarbij houdt men rekening met productie, verwerking, distributie, bewerking en consumptie van voedsel. Maar ook met duurzaamheid, klimaatverandering en het behoud van biodiversiteit. Bovendien probeert men te komen tot een eerlijke verdeling van kosten en inkomsten in de voedselketen en de toegang tot voedzaam voedsel mogelijk te maken.

De integrale kijk op voedselsystemen levert duurzamere oplossingen op voor mens, aarde en economie. Zo heeft het opvoeren van de voedselproductie bij een voedselcrisis geen zin als daarmee de voedzaamheid van een gewas vermindert. Of wanneer dit ertoe leidt dat de boer minder voor zijn gewassen krijgt. In zo’n geval kan het zinvoller zijn om een boer juist andere gewassen te laten verbouwen die voedzamer zijn en meer opbrengen.

Voorbeeld voedselsysteembenadering: Vietnamese rijst

Een goed voorbeeld van een integrale benadering is te vinden in de rijstbouw in Vietnam. In dat land heerste na de oorlog hongersnood. In reactie daarop werd ingezet op het grootschalig verbouwen van basisvoedsel om de honger te kunnen verdrijven.

Zo steeg de productie van rijst enorm. Maar het probleem is dat alleen rijst een te eenzijdig dieet oplevert. Hierdoor verdween de honger weliswaar maar leverde dat een ander probleem op: door een gebrek aan micronutriënten ontstond een ander voedingsprobleem.

Zout maakte rijst ongeschikt voor export

Bovendien bevatte de grond waarop de boeren de rijst in Vietnam verbouwden teveel zout. Dat maakte de rijst ongeschikt voor internationale export. Boeren verdienden met deze landbouw daardoor minder dan in potentie mogelijk was.

De oplossing was dat verschillende boeren ook andere zaken zijn gaan verbouwen, zoals fruit. Ook is men gestart met de kweek van garnalen. Zo ontstaat een diverser aanbod voor een dieet dat meer in balans is. Bovendien is een deel van deze producten geschikt om te verkopen op de internationale markt zodat de welvaart van deze boeren toeneemt.

WUR kiest voor benadering vanuit het voedselsysteem

Er kan niet gesproken worden van één voedselsysteembenadering. Verschillende belanghebbenden leggen andere accenten, afhankelijk van welk probleem zij als urgentst ervaren. Door oplossingen te ontwikkelen die ook rekening houden met de effecten op andere aspecten van het voedselsysteem voorkom je dat elders een nieuw knelpunt ontstaat.

De WUR zet in de voedselsysteembenadering 4 domeinen centraal:

1. voldoende voedsel voor iedereen,
2. een voedzaam dieet,
3. eerlijke verdeling van kosten en inkomsten
4. duurzaamheid en behoud van biodiversiteit.

1. Voldoende voedsel voor iedereen

Op dit moment lijden meer dan 800 miljoen mensen honger. Maar in 2050 bestaat de wereldbevolking uit bijna 10 miljard mensen. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat we al deze monden kunnen voeden?

Nieuwe technieken en wijzen van productie moeten de beschikbaarheid van voedsel vergroten terwijl voedsel minder vatbaar moet worden voor ziekten en effecten van klimaatverandering. Tegelijkertijd moet voedselverspilling tegengegaan worden.

2. Een voedzaam dieet

Voldoende voedsel is maar een begin. Ondervoeding en obesitas zijn enorme problemen wereldwijd die 3 miljard mensen treffen. Deze groep neemt voedsel tot zich dat onvoldoende voedzaam is en niet de juiste verhouding eiwitten, vetten, mineralen en/of vezels bevat.

Door te weinig voedzaam voedsel vindt ondervoeding plaats waardoor bijvoorbeeld groei van kinderen achterblijft. Door voeding met een verkeerde verhouding van voedingsstoffen kunnen mensen te dik worden (obesitas) en of te maken krijgen met andere gezondheidsklachten (diabetes, hart- en vaatproblemen).

Het is daarom noodzaak ervoor te zorgen dat voedsel ook voedzaam en gezond is.

3. Eerlijke verdeling van kosten en inkomsten

Kan een boer leven van zijn opbrengsten? En is gezond voedsel altijd voor iedereen ook financieel beschikbaar? In de voedselketen moeten kosten en inkomsten eerlijk verdeeld worden. Dat is nu in veel gevallen nog niet het geval.

4. Duurzaamheid en behoud van biodiversiteit

Het verhogen van de voedselproductie mag niet ten koste gaan van de kwaliteit van water of bodem en moet rekening houden met beschikbaarheid van andere grondstoffen zoals nutriënten. Het systeem moet duurzaam zijn anders creëert het nieuwe problemen. Behoud of herstel van de biodiversiteit is belangrijk voor voedselproductie en samenleving als geheel. Ziekten kunnen hele oogsten verwoesten en gewassen uitroeien. Een diverser ecosysteem helpt in het terugdringen hiervan en zorgt ervoor dat alternatieve gewassen voorhanden blijven zodat adequaat gereageerd kan worden op een voedselcrisis.

Ook de klimaatverandering speelt hierbij een rol. Doordat het klimaat in regio’s verandert, zullen er op termijn andere keuzes voor plantaardige of dierlijke productie gemaakt moeten worden. Door de voedselsysteembenadering kan tijdig rekening gehouden worden met dit soort onontkoombare veranderingen.

WUR levert kennis en onderzoek voedselsysteem

WUR hanteert de Food Systems Approach om onderzoek te doen naar gezonde en duurzame voedselsystemen die toekomstbestendig zijn. Zo werkt WUR in Ethiopië, Bangladesh, Vietnam en Egypte met NGO’s en het bedrijfsleven samen om nieuwe oplossingen te ontwikkelen die in deze holistische en integrale visie passen.

WUR en andere kennisinstituten leveren kennis en doen onderzoek terwijl de boeren, bedrijven, NGO’s en overheden de inzichten toepassen. Want het zijn uiteindelijk alle partners samen die zorgen voor de veranderingen in het systeem.

Voedselsystemen op de agenda: de UN Food Systems Summit 2021

In september 2021 vond de UN Food Systems Summit plaats. De Summit was een speciale vergadering van de Verenigde Naties over voedselsystemen. In de vergadering werd besloten dat ieder land stappen gaat zetten naar gezonde, duurzame en eerlijke voedselsystemen. In 2023 vindt een evaluatie hiervan plaats.

Belangrijk was echter ook dat de benadering van het voedselprobleem vanuit voedselsystemen wereldwijd op de agenda kwam te staan. Dat zorgt er bijvoorbeeld ook voor dat voedselsystemen nu ook besproken worden in het kader van de klimaattop eind 2022. De Summit heeft duidelijk gemaakt dat klimaat en voedselproblemen niet los van elkaar staan.

Prioriteit voor biodiversiteit

Het behoud van biodiversiteit staat momenteel hoog op het programma. Er dreigt namelijk een scheefgroei te ontstaan. Volgens de FAO zijn wereldwijd zijn 9 gewassen verantwoordelijk voor 66% van ons voedsel (gemeten naar gewicht):

1. Suikerriet
2. Maïs
3. Rijst
4. Tarwe
5. Aardappelen
6. Sojabonen
7. Olie-palmfruit
8. Suikerbieten
9. Cassave

Wanneer een ziekte één van deze gewassen zou vernietigen, is een wereldwijde voedselcrisis onafwendbaar. Daarom moeten alternatieven altijd voorradig blijven zodat boeren snel om kunnen schakelen naar nieuwe gewassen. En ook de rest van het voedselsysteem (distributie, productie) moet flexibel genoeg zijn om zich snel aan te kunnen passen. Door de enorme vraag naar deze populaire gewassen loont het minder om te investeren in andere gewassen. Desondanks is biodiversiteit bittere noodzaak.